Wykonanie tarasu to nie tylko ułożenie poszczególnych warstw. Można tu zauważyć bardzo istotne z punktu widzenia poprawności prac miejsca, takie jak okap, próg drzwiowy, styk ze ścianą, a także dylatacje strefowe (połaciowe), uszczelnienie barierki (jeżeli przebija połać tarasu) oraz wpust tarasowy (jeżeli jest wykonywany). Niektóre z nich zostały omówione w poprzedniej części. W niniejszym, ostatnim już odcinku cyklu na temat tarasów na gruncie, poświęcamy uwagę pozostałym.
Zacznijmy od dylatacji brzegowej (przy ścianie). Detal ten jest dość newralgiczny z dwóch powodów. Po pierwsze –
błędy w uszczelnieniu potrafią prowadzić do zawilgoceń strefy przypodłogowej w pomieszczeniu – dotyczy to także błędów w wykonaniu hydroizolacji ściany fundamentowej budynku, a po drugie – jest to potencjalne miejsce występowania mostka termicznego. Cokolik powinien być nieco cofnięty (2-3 cm), co pozwala na uniknięcie zalewania przez wody opadowe. Dobrze jest w tym miejscu stosować płyty z pianki fenolowej (lub inny materiał, który dla warstwy o tak zmniejszonej grubości cechuje się nie gorszą ciepłochronnością niż pierwotnie zastosowany styropian). Poza tym termoizolacja ściany musi być ciągła. Wymusza to odpowiednią organizację prac – najpierw wykonuje się hydroizolację ściany fundamentowej, a następnie jej termoizolację do poziomu warstwy spadkowej lub płyty. Wtedy można wykonać izolację połaci tarasu i połączyć ją z izolacją ściany, pamiętając, żeby sięgała ona poziomu przynajmniej 15-20 cm powyżej poziomu warstwy użytkowej.
Istotne jest zatem, by w momencie wykonywania konstrukcji tarasu wykonana była wodochronna izolacja przylegającej ściany fundamentowej budynku. Ponadto taras należy oddylatować od przyległego budynku płytami styropianowymi klasy min. EPS 200 (lub z polistyrenu ekstrudowanego [XPS], tzw. styroduru) o grubości min. 2 cm (jeżeli płyty te mają
stanowić jednocześnie termoizolację, to musi to być XPS o grubości wynikającej z projektu).
Do izolacji zewnętrznej części ścian fundamentowych nad poziomem warstwy użytkowej tarasu naziemnego należy stosować materiały pozwalające na szczelne połączenie z izolacją połaci.
Proszę popatrzeć na rys. 1. Pokazuje on ten detal. Przy ścianie można zauważyć dwie taśmy uszczelniające, jedną klejoną do ściany (pod termoizolację), drugą mocowaną do warstwy zbrojącej cokolika (na termoizolacji). Pierwsza z tych taśm, wklejana na elastyczny szlam, uszczelnia styk ściany z płytą (warstwą spadkową). Poszczególne fragmenty taśm łączy się w narożnikach ze sobą za pomocą specjalnych kształtek (fot. 1). Gdyby ściana nie była docieplana, takie uszczelnienie byłoby wystarczające. Jednak w przypadku obecności docieplenia po wklejeniu pierwszej taśmy konieczne jest wykonanie docieplenia strefy cokołowej (termoizolację w tej strefie klei się całopowierzchniowo na klej mineralny) z warstwą zbrojącą, na którą z kolei przykleja się taśmę za pomocą elastycznego szlamu. Także te taśmy łączy się ze sobą w narożnikach za pomocą specjalnych kształtek. Szlam musi być nałożony na całą wysokość cokolika. Ponownie można zauważyć, jak istotne jest wcześniejsze zaplanowanie kolejności wykonania prac. Pojawić się może pytanie, czy te dwie taśmy są rzeczywiście niezbędne. W zasadzie wystarczyłaby jedna, ta klejona do termoizolacji cokolika. Jeśli jednak wziąć pod uwagę niską kulturę techniczną, bezpieczniej jest pozostawić obie taśmy. Problem ten nie występuje, gdy ściana budynku jest jednowarstwowa (nie ma wówczas możliwości wklejenia dwóch taśm, byłoby to zresztą bez sensu), jednak w takim przypadku mogą się pojawić problemy związane z mostkami termicznymi.
Przy ścianie w wariancie z drenażowym odprowadzaniem wody
Inaczej wygląda sytuacja dla wariantu z drenażowym odprowadzeniem wody. Te rozwiązania zdobywają coraz większą popularność, choć, co trzeba przyznać, nie są ani tanie, ani łatwe w wykonaniu. Zaletą jest niewątpliwie odseparowanie warstwy użytkowej od samej konstrukcji tarasu (płyty), wadą natomiast – dość skomplikowany sposób odwodnienia połaci (szczególnie przy dużych powierzchniach) oraz, jeżeli taki taras przylega bezpośrednio do budynku, skomplikowany i wymagający wyjątkowej staranności sposób rozwiązania dylatacji przy ścianie oraz detalu progu. Wynika to z faktu, że mało kto chciałby mieć kilkunasto- czy chociażby kilkucentymetrowy próg przy drzwiach tarasowych. Zwykle stosuje się wyłącznie rozwiązania bezbarierowe, co wymaga bardzo wysokiej kultury technicznej wykonawcy. Sytuacji nie ułatwia fakt, że zwykle taras naziemny jest jednym z ostatnich wykonywanych elementów. Trudno się temu zresztą dziwić, nikt nie wykonuje na „wysoki połysk” przedpokoju, gdy w pokojach trwają jeszcze prace budowlane.
Podobnie jak dla uszczelnienia zespolonego, ciągłość termoizolacji przy ścianie budynku zapewnia polistyren ekstrudowany (XPS) znajdujący się w strefie poniżej poziomu terenu oraz system dociepleń stosowany na ścianach kondygnacji nadziemnej. Ze względu na specyfikę konstrukcji, docieplenie strefy cokołowej musi być w tym przypadku wykonane z polistyrenu ekstrudowanego (XPS) – patrz rys. 2 i 3. Jako że ściana jest zazwyczaj docieplona, to znów należy zadbać o odpowiednią kolejność prac. Niezależnie od tego, czy izolacja będzie wykonana z samoprzylepnej membrany bitumicznej, masy KMB czy szlamu, powłokę wodochronną wykonuje się, układając materiał hydroizolacyjny na płycie lub warstwie spadkowej i wywijając go na część konstrukcyjną ściany. Ta czynność musi być wykonana zawsze. Co do docieplenia samej części cokołowej, warto tak je zaplanować, aby docieplenie cokołu było nieco cofnięte w stosunku do płaszczyzny docieplenia ściany. Oczywiście listwa startowa docieplenia ściany (lub przynajmniej kątownik ochronny) powinna być z kapinosem. Termoizolacja cokołu może być przyklejona do ściany (wówczas cokół można wykończyć np. płytką dekoracyjną), albo ułożona luźno. Należy jednak przemyśleć sposób połączenia izolacji połaci tarasu z izolacją ściany. Dobór materiałów nie może być przypadkowy, to połączenie musi być szczelne (niedopuszczalna np. jest aplikacja izolacji mineralnej – szlamu – na izolację bitumiczną).
Lekceważony problem – próg drzwiowy
Próg drzwiowy jest specyficznym miejscem. Konieczność uszczelnienia tego miejsca wydaje się oczywista, jednak z drugiej strony zadziwiające jest lekceważące podejście do tego problemu. Punktem wyjścia jest zawsze:
• lokalizacja, rodzaj budynku i sposób użytkowania połaci (budynek użyteczności publicznej, mieszkalny itp.),
• koncepcja uszczelnienia (uszczelnienie zespolone, układ drenażowy) i rodzaj warstwy użytkowej,
• wymagania techniczne i użytkowe (np. możliwość przejazdu wózkami inwalidzkimi),
• poziom posadzki wewnątrz oraz warstwy użytkowej tarasu,
• konstrukcja i rodzaj drzwi (otwierane, przesuwne),
• rodzaj materiału uszczelniającego (rolowy, bezspoinowy),
• obecność dodatkowych elementów (np. prowadnice rolet zewnętrznych).
Przyjęte rozwiązanie projektowe musi umożliwiać wykonanie hydroizolacji! Każda niepotrzebna krawędź, załamanie itp. to potencjalne miejsce utrudniające wykonanie szczelnego połączenia. Szczególną uwagę należy zwrócić na umiejscowienie oraz sposób i moment montażu rolet zewnętrznych. Zbyt wczesne zamontowanie prowadnic może wręcz uniemożliwić wykonanie uszczelnienia.
Zarówno normy i wytyczne niemieckie, jak i wytyczne ITB dla zapewnienia skutecznej hydroizolacji wymagają przynajmniej 15 cm zakładu hydroizolacji na stolarkę. Automatycznie skutkuje to powstaniem kilkunastocentymetrowego progu w przejściu. Z punktu widzenia skuteczności zabezpieczenia wodochronnego jest to jak najbardziej wskazane, jednak ze zrozumiałych powodów raczej (lub w ogóle) nieakceptowalne. Z kolei wytyczne FLL mówią o min. 5 cm progu, ale wymagają odprowadzenia wody bezpośrednio spod drzwi (w praktyce wymaga to zastosowania kratki odpływowej bezpośrednio pod drzwiami).
Dla osób niepełnosprawnych optymalne byłoby przejście bezbarierowe (za przejście bezbarierowe uważa się próg o wysokości ≤ 2 cm, za tzw. „niski próg” przyjmuje się próg nie wyższy niż 5 cm). Jak jednak rozwiązać problem hydroizolacji tego detalu – dokładniej: problem odpowiednio szybkiego odprowadzenia wody – tak aby nie doszło do zawilgocenia strefy przy progu w pomieszczeniu? Proszę pamiętać, że na skutek wiatru woda potrafi płynąć pod górkę. Jeżeli dodamy do tego bardzo dużą intensywność opadów, zaczyna się robić problem.
Punktem wyjścia jest znów odpowiednie zaplanowanie prac oraz przyjęcie odpowiedniego zapasu wysokości. Odpowiedniego, tzn. dostosowanego do konkretnego profilu drzwiowego, sposobu jego montażu oraz grubości warstw połaci.
Zacznijmy od typowej sytuacji na tarasie z powierzchniowym odprowadzeniem wody. Jeśli wziąć pod uwagę fakt, że drzwi tarasowe potrafią być dość ciężkie (zwłaszcza gdy są kilkuskrzydłowe), ich montaż musi być wykonany profesjonalnie. Do tego trzeba uwzględnić fakt, że drzwi mogą być podmurowane np. bloczkami na całej szerokości, można też stosować systemowe bazowe profile. Dlatego dobrze jest odpowiednio wcześniej uzyskać te informacje od firmy montującej okna i skonsultować sposób uszczelnienia progu z producentem systemu hydroizolacji tarasu. Generalnie izolacja powinna być klejona do progu drzwiowego lub do przeznaczonej do tego części stolarki. Jeżeli jest to próg murowany, wówczas może zachodzić potrzeba jego docieplenia. Samo uszczelnienie realizowane jest poprzez zastosowanie systemowej taśmy. Może to być taśma butylowa (wówczas jej jeden bok kleimy do oczyszczonej i odtłuszczonej części stolarki, drugi zatapiamy w uszczelnieniu zespolonym), jeżeli taką nie dysponujemy, wówczas do przyklejenia boku taśmy do stolarki stosujemy elastyczną żywicę uszczelniającą (sposób przygotowania powierzchni należy skonsultować z producentem żywicy, może być potrzeba np. dodatkowego gruntowania).
Miejsce to jest zawsze bardzo newralgiczne. Jest to potencjalne miejsce mostka termicznego. Do tego sytuację może utrudniać np. stopień przy drzwiach (gdy poziom płyty jest sporo niższy od poziomu posadzki w pomieszczeniu. Przykładowy detal – rys. 4 – pokazuje sytuację z profilem, który nie wymaga dodatkowej termoizolacji.
Zupełnie inaczej wygląda sytuacja dla tarasu z drenażowym odprowadzeniem wody. Wspomniane wcześniej niemieckie wytyczne wymagają wykonania min. 15 cm progu przy drzwiach, zezwalając jednocześnie na jego obniżenie do 5 cm pod warunkiem odprowadzenia wody opadowej bezpośrednio spod drzwi. Układ drenażowy i zastosowanie specjalnego korytka/kratki pozwala natomiast na wykonanie progu bezbarierowego. Oczywiście pod warunkiem wcześniejszego zastosowania odpowiednich rozwiązań technicznych (znów wracamy do koncepcji uszczelnienia, grubości warstw i zapasu wysokości, przy zachowaniu absolutnej szczelności ze względu na wodę opadową i ciągłości warstw termoizolacyjnych). Nie można przy tym sprowadzać problemu jedynie do zamontowania kratki wpustowej. Mamy tu do czynienia z dwoma problemami: obecnością wody rozbryzgowej (co samo w sobie nie jest zaskoczeniem) oraz z obecnością spiętrzającej się wody odprowadzanej przez kratkę. Przy intensywnych opadach i zbyt małej szybkości odprowadzania wody może się okazać, że przy progu drzwiowym dojdzie do spiętrzenia. Dodatkowym niebezpieczeństwem jest to, że krawędź powłoki wodochronnej może znajdować się poniżej poziomu warstwy użytkowej, a zatem przy powstaniu „zatoru” znajdzie się wręcz w wodzie.
Jak podejść do rozwiązania problemu?
Przede wszystkim bezwzględnym wymogiem jest zapewnienie szybkiego i skutecznego odprowadzenia wody opadowej. Dlatego kratka wpustowa musi być zabezpieczona przed zapchaniem np. przez opadłe liście czy inne zanieczyszczenia oraz regularnie sprawdzana, a w razie potrzeby czyszczona. Dodatkowo samo odprowadzenie wody spod drzwi musi być bardzo skuteczne, aby przy intensywnych opadach nie doszło do tworzenia się zastoin wody. Dobrym rozwiązaniem jest zastosowanie niewielkiej modyfikacji strefy przy kratce. Pozwala ono odprowadzić wodę z kratki bezpośrednio do maty drenującej (rys. 5). Dodatkowo pochylenie kratki w kierunku połaci redukuje oddziaływanie wody rozbryzgowej, co pozwala na wykonanie izolacji do poziomu nie niższego niż poziom warstwy użytkowej. Zmniejsza to ryzyko penetracji wody pod powłokę hydroizolacyjną (tego typu rozwiązanie jest mniej wrażliwe na ewentualne błędy wykonawcze).
Należy także zastosować odpowiedni rodzaj materiału hydroizolacyjnego. Wywinięcie niemal pod kątem prostym powłoki hydroizolacyjnej na pionową część ościeża przy braku możliwości wykonania fasety/klina w zasadzie wyklucza rolowe materiały bitumiczne. W praktyce pozostają rolowe materiały z tworzyw sztucznych (folie) lub materiały bezspoinowe (szlamy). Ze względu na punktowe obciążenie masy KMB przez stopki kratki zastosowanie masy KMB może być dość problematyczne.
Ponownie potwierdza to wcześniej przywołany wymóg zaplanowania robót i odpowiedniego uszczegółowienia projektu. W zasadzie dokumentacja projektowa powinna być uszczegółowiona już pod konkretny system zarówno stolarki, jak i uszczelnienia tarasu.
Przykładowe rozwiązanie pokazano na rys. 6. Możliwe jest także wykonanie w tym wariancie progu przy okładzinie ceramicznej ułożonej na kleju na macie drenującej.
Należy tu zwrócić szczególną uwagę na kolejność wykonywania prac (hydroizolacja pionowa budynku oraz warstwa ochronna/termoizolacyjna ścian w gruncie muszą być wykonane przed warstwami konstrukcji tarasu), jak również na wzajemne poziomy płyty i progu drzwiowego (w przypadku wykonywania płyty na warstwie przerywającej podciąganie kapilarnej, bez fundamentów, konieczne jest staranne zagęszczenie warstw podbudowy, aby nie dochodziło do osiadania płyty). Istotne jest także wyeliminowanie mostka termicznego – nie zawsze stolarka montowana jest w licu ściany.
Wariant drenażowy pozwala nie tylko na wykonanie wręcz poziomego przejścia do pomieszczeń, lecz także na zastosowanie drzwi przesuwnych. To jednak wymaga zastosowania specjalnego profilu. Przykład takiego rozwiązania pokazano na rys. 7. Jego istotą jest umożliwienie odpływu wody, która dostanie się do poziomych prowadnic drzwi, jak również zastosowanie podwójnych, magnetycznych profili uszczelniających.
Na koniec jeszcze jedna uwaga dotycząca dylatacji strefowych w okładzinie ceramicznej. Płyty konstrukcyjnej, generalnie, nie dylatuje się (chyba, że wynika to z innych przesłanek), trzeba natomiast zdylatować samą okładzinę ceramiczną (pola o powierzchni ca 5 m2 przy maksymalnej długości boku rzędu 2-2,5 m i proporcjach boków zdylatowanego pola n ieprzekraczających 2 :1).
Maciej Rokiel
Literatura:
1. Außenbeläge. Belagkonstruktionen mit Fliesen und Platten außerhalb von Gebäuden, ZDB VII.2005.
2. Richtlinie für die Planung und Ausführung von Abdichtung mit kunststoffmodifizierten Bitumendickbeschichtungen
(KMB) – erdberührte Bauteile. Deutsche Bauchemie e.V. 2010.
3. Richtlinie für die Planung und Ausführung von Abdichtung erdberührter Bauteile mit flexiblen Dichtungsschlämmen. Deutsche Bauchemie e.V. 2006.
4. BGR 181: Fußböden in Arbeitsräumen und Arbeitsbereichen mit Rutschgefahr. Hauptverband der gewerblichen Berufsgenossenschaften, X.2003.
5. Hinweise für Estriche im Freien, Zement-Estriche auf Balkonen und Terrassen. – BEB Merkblatt – VII.1999.
6. Richtlinie für Flexmörtel. Definition und Einsatzbereiche. Deutsche Bauchemie e.V. 2001.
7. DIN 18157–1 – Ausführung keramischer Bekleidungen im Dünnbettverfahren. Hydraulisch erhärtende Dünnbettmörtel.
8. DIN 18560-2:2012 Estriche im Bauwesen. Teil 3. Verbundestriche.
9. Merkblatt Abdichtungsanschlüsse an Tür und Fensterelementen. Gebäudehülle Schweiz, Verband Schweizer Gebäudehüllen-Unternehmungen, Technische Kommission Flachdach, Uzwil, 2011.
10. Wytyczne do projektowania i wykonywania dachów z izolacją wodochronną – wytyczne dachów płaskich, Dafa, 2011.
11. PN-EN ISO 6946:2008 Komponenty budowlane i elementy budynku – Opór cieplny i współczynnik przenikania ciepła – Metoda obliczania.
12. PN-EN 14891: 2012 Wyroby nieprzepuszczające wody stosowane w postaci ciekłej pod płytki ceramiczne mocowane klejami – Wymagania, metody badań, ocena zgodności, klasyfikacja i oznaczenie.
13. PN-EN 13707:2006+A2:2009 Elastyczne wyroby wodochronne. Wyroby asfaltowe na osnowie do pokryć dachowych. Definicje i właściwości
14. PN-EN 14967:2007 Elastyczne wyroby wodochronne. Wyroby asfaltowe do poziomej izolacji przeciwwilgociowej. Definicje i właściwości.
15. PN-EN 13956:2005 Elastyczne wyroby wodochronne. Wyroby z tworzyw sztucznych i kauczuku do pokryć dachowych. Definicje i właściwości.
16. PN-EN 14909:2007 Elastyczne wyroby wodochronne. Wyroby z tworzyw sztucznych i kauczuku do poziomej izolacji przeciwwilgociowej. Definicje i właściwości.
17. PN-EN ISO 12944-2:2001 Farby i lakiery – Ochrona przed korozją konstrukcji stalowych za pomocą ochronnych systemów malarskich – Część 2: Klasyfikacja środowisk.
18. Maciej Rokiel – ABC tarasów i balkonów. Poradnik eksperta. Grupa MEDIUM, 2015.
19. Maciej Rokiel – Poradnik Hydroizolacje w budownictwie. Wybrane zagadnienia w praktyce, wyd. II. Dom Wydawniczy MEDIUM, 2009.
20. Maciej Rokiel – Tarasy i balkony. Projektowanie i warunki techniczne wykonania i odbioru robót. Dom Wydawniczy MEDIUM, 2011.
21. PN-EN 13813:2003 Podkłady podłogowe oraz materiały do ich wykonania – Materiały – Właściwości i wymagania.
22. PN-EN 206:2014-04 Beton – Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność.
23. PN-EN 1504-3:2006 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych – Definicje, wymagania, sterowanie jakością i ocena zgodności – Część 3: Naprawy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne.
24. PN-EN 14411:2013-04 Płytki ceramiczne – Definicje, klasyfikacja, charakterystyki, ocena zgodności i znakowanie.
25. PN-EN ISO 10545-12:1999 Płytki i płyty ceramiczne – Oznaczanie mrozoodporności.
26. PN-EN ISO 10545-7:2000 Płytki i płyty ceramiczne – Oznaczanie odporności na ścieranie powierzchni płytek szkliwionych.
27. PN-EN 12004:2008 Kleje do płytek. Definicje i wymagania techniczne.
28. PN-EN 12002:2010 Kleje do płytek – Oznaczanie odkształcenia poprzecznego cementowych klejów i zapraw do spoinowania.
29. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych – część B: Roboty wykończeniowe zeszyt 3: Posadzki mineralne i żywiczne [ITB, 2006].
30. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych – część B: Roboty wykończeniowe zeszyt 6: Montaż okien i drzwi balkonowych [ITB, 2006].
31. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych – część B: Roboty wykończeniowe zeszyt 5: Okładziny i posadzki z płytek ceramicznych [ITB, 2014].
32. Dachbegrünungsrichtlinie. Richtlinien für die Planung, Ausführung und Pflege von Dachbegrünungen. Forschungsanstalt Landschaftsentwicklung Landschaftsbau e.V. (FLL), I.2002.
33. Materiały firmy Atlas.
34. Materiały firmy Izohan.
35. Materiały firmy Renoplast.
36. Materiały firmy Sopro.
37. Materiały firmy Bauder.
38. Materiały firmy ZinCo.
39. Materiały firmy FDT.
40. Materiały firmy Agrob Buchtal.
41. Materiały firmy Gutjahr.
42. Materiały firmy Alumat.
