REWITALIZACJA – SZANSE I WYZWANIA CZ. II

Realizacja zadań związanych z rewitalizacją niesie za sobą niezwykle ważną ideę i łączy wszystkich jej uczestników w jednym szczytnym celu – ożywienia społecznego i gospodarczego miast, gmin i dzielnic, poprawy komfortu życia społeczności lokalnych. Wyczekana ustawa o rewitalizacji, ogromne wsparcie projektów środkami unijnego finansowania, bogaty kapitał wiedzy zdobyty już w poprzednich latach przez samorządy, projektantów i firmy budowlane – wszystko to daje nadzieję na udane inwestycje w kolejnych latach, do 2022, a nawet 2035 r.

Jakie szanse i wyzwania – dla społeczności lokalnych inwestorów, miast i gmin, firm budowlanych i projektantów – niosą za sobą realizowane i planowane projekty rewitalizacyjne, w jakich obszarach, m.in. w kontekście ustawy o rewitalizacji i zapewnionych przez województwa środków unijnego dofinansowania, a także w kontekście wypracowanych przez miasta programów rewitalizacyjnych? Kontynuujemy wypowiedzi reprezentantów i partnerów zainicjowanego przez miesięcznik „Builder” Ogólnopolskiego Programu Rewitalizacji Polskich Miast METAMORFOZY.

MARCIN KRUPA
Prezydent Miasta Katowice

O  Katowicach  przez  lata  mówiono,  że  to „miasto węgla i stali”. Dziś to już przeszłość. Jesteśmy nowoczesną stolicą dwumilionowej  metropolii  tętniącej  energią  mieszkańców. To dowodzi, że do problematyki rewitalizacji władze naszego miasta podchodzi-ły zawsze systemowo. Postawiliśmy na rozbudowę sektora usług, w tym finansowych, ekologię  i  ciągłą  poprawę  wskaźników atrakcyjności dla mieszkańców. Ostatnie lata upłynęły pod znakiem przeobrażenia całej strefy śródmiejskiej. Katowice, pozbawione naturalnego rynku, stworzyły w tym miejscu atrakcyjną przestrzeń publiczną, będącą jednocześnie miejscem do wypoczynku, a także  bazą  kompleksu  usługowo-biznesowego,  wzorem  –  choć  w odpowiedniej skali  –  londyńskiego  City.  W sąsiedztwie Spodka, na miejscu byłej kopalni, powstała Strefa Kultury, będąca pod względem charakteru  i rozmachu  unikatową  inwestycją w skali europejskiej. Wchodzące w jej skład obiekty,  tj.  siedziba  Narodowej  Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia z jedną z najlepszych sal koncertowych świata czy Międzynarodowe  Centrum  Kongresowe  stały się magnesem dla wydarzeń o globalnym znaczeniu,  takich  jak  np.  Europejski  Kongres Gospodarczy,  Intel Extreme Masters.
Równolegle  prowadzona  jest  rewitalizacja dzielnic, którą realizujemy z udziałem środków unijnych i funduszy budżetu obywatelskiego. Na początku mojej kadencji podwoiłem jego pulę do 20 mln zł, dzięki czemu jest jednym z największych w Polsce. Lokalny  Program  Rewitalizacji  Miasta  Katowice na lata 2016–2022 stworzyliśmy w taki sposób, by był odzwierciedleniem innowacyjnego podejścia do rewitalizacji. Naszym priorytetem są kwestie społeczne. Baza programu  zawiera  95  projektów  o szacunkowej wartości blisko 2 mld zł. Będziemy inwestować w nowe połączenia tramwajowe, centra przesiadkowe, transport rowerowy, obiekty sportowo-rekreacyjne, mieszkalnictwo, bezpieczeństwo  i edukację  czy  ekologię.  Patrząc na to, ile zdołaliśmy zmienić w Katowicach w ostatnich latach, taki cel uznajemy dziś za jak najbardziej realny.

WOJCIECH SAŁUGA
Marszałek Województwa Śląskiego

Rewitalizacja kojarzy się z przywracaniem do życia zdegradowanych obszarów  miejskich  przez  ich  remont  czy  nadawanie  im  nowych funkcji. Na proces ten należy jednak patrzeć szerzej. Bardzo ważne jest nadanie rangi priorytetowej społecznemu wymiarowi rewitalizacji. To od niego należy wyjść podczas konstruowania projektu infrastrukturalnego. Wyraźnie zdefiniowane to zostało w ustawie o rewitalizacji z 9 października 2015 r., taki warunek postawiła również Komisja Europejska wobec bezzwrotnej pomocy udzielanej na projekty rewitalizacyjne. Celem społecznej rewitalizacji mają być przede wszystkim poprawa  jakości  życia  mieszkańców,  ograniczenie  procesów  negatywnej selekcji społecznej i wykluczenia społecznego, a także rozwój usług publicznych oraz zachowanie dziedzictwa materialnego i duchowego. Nie uwzględniając tego aspektu, nie osiągniemy trwałych i skutecznych zmian w naszych miastach. W  ramach  Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014–2020 na wsparcie projektów stricte z obszaru rewitalizacji  przewidziano  ponad 260  mln  euro,  ale  zapewne będą  to  większe  nakłady z uwagi na szerokie podejście do  zagadnienia  rewitalizacji. By  osiągnąć  jak  najlepsze wyniki, wsparcie będziemy realizować przez instrument zintegrowanych i regionalnych inwestycji terytorialnych, których formuła lepiej dopasowuje się do potrzeb wynikających z lokalnych uwarunkowań. Specjalnym  programem  wsparcia  obszarów  strategicznej  interwencji objęto w naszym województwie Bytom i Radzionków. To obszar o najwyższym natężeniu problemów wynikających z przekształ-ceń w górnictwie i przemyśle i dlatego tam skierowana została specjalna pula środków w wysokości 105 mln zł. Inną niż dotacja formą finansowania projektów jest zwrotny instrument finansowy, tzw. JESSICA, w którego ramach mamy do dyspozycji 48 mln euro. Dzięki tym narzędziom finansowym w województwie mogą się rozwinąć istniejące oraz pojawić nowe instytucje, które na trwałe wpiszą się w struktury regionu, finansując przedsięwzięcia z zakresu rewitalizacji.

ANDRZEJ BUŁA
Marszałek Województwa Opolskiego

Rewitalizacja  jest  jednym z priorytetów  polityki  rozwoju  kraju,  realizowanym na  poziomie  regionalnym. Wcześniej rewitalizacja by-ła prowadzona niejako po omacku,  gminy  stosowały różne  standardy  działań, które z obecnej perspektywy postrzegane są w większości jako zwykły remont. Obecnie  rewitalizacja jest  nastawiona  przede wszystkim na sprawy ludzi i  ich  życia  codziennego, dopiero w dalszej kolejno-ści  bierze  się  pod  uwagę uwarunkowania techniczne, gospodarcze, środowiskowe i inne. Nie ma mowy o rewitalizacji na obszarach niezamieszkanych ani o remontach dróg, termomodernizacjach czy innych działaniach nastawionych wyłącznie  na  przestrzeń.  Zgodnie  z nowym podejściem  każda  gmina  musi sprawdzić, na jakim terenie występują największe problemy, i wyznaczyć na nim tzw. obszar rewitalizacji. W lutym 2016 r. samorząd województwa opolskiego rozpoczął działania rewitalizacyjne od ogłoszenia konkursu dotyczącego przygotowania lub aktualizacji programów rewitalizacji dla gmin miejskich i miejsko-wiejskich. Gminy mogły wnioskować o dotację w wysokości nie większej niż 300 tys. zł, by przeznaczyć ją na opracowanie lub aktualizację lokalnych (czy gminnych) planów rewitalizacji. W konkursie wzięło udział 25 gmin, wszystkie uzyskały dotację na opracowanie dokumentów rewitalizacyjnych  dla  swojego  obszaru.  Do  końca  tego  roku  planujemy przeprowadzenie weryfikacji i zatwierdzenie opracowanych programów rewitalizacji, co jest warunkiem utrzymania dotacji. Natomiast na początku roku 2017 ogłosimy nabór wniosków o dofinansowanie w ramach działania 10.2 Inwestycje wynikające z Lokalnych Planów Rewitalizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2014–2020. Do dyspozycji wnioskodawców będzie ponad 30 mln euro, które będą mogły być wydane na szeroko rozumianą rewitalizację obszarów miejskich. Korzyści z prowadzonej rewitalizacji osiągnąć mają przede wszystkim mieszkańcy konkretnego obszaru, ponieważ to do nich kierowane mają być wszelkie działania rewitalizacyjne. Każda inwestycja ma uwzględniać wyprowadzenie obszaru i zamieszkujących go ludzi ze stanu kryzysowego. Na pewno realizowane będą przedsięwzięcia infrastrukturalne, które przyniosą korzyści gminom i inwestorom, ale też przełożą się na aktywizację społeczności lokalnych. Jednym słowem: nowo rozumiana rewitalizacja to lepsze życie w lepszej przestrzeni lokalnej.

MIROSŁAW POBŁOCKI
Prezydent Miasta Tczewa

Rewitalizacja pojmowana jako specyficzna polityka rozwoju lokalnego,  przy obecnych  założeniach  ustawy o rewitalizacji, to dobre narzędzie odnowy  klimatu społecznego  i przestrzeni  miejskiej.  Właściwe  przygotowanie  jej  wdrażania  może pozwolić na systematyczne diagnozowanie i realizowanie zadań służących mieszkań-com, zgodnie z ich potrzebami i oczekiwaniami, a także z uwzględnieniem ogólnych celów  strategicznych  rozwoju  miasta.  Fakultatywność tych przepisów daje miastom prawo wyboru co do ich zastosowania, niemniej jednak po raz pierwszy w okresie samorządności  gminy  uzyskały  możliwość kreowania indywidualnego prawa lokalnego na rzecz wsparcia najtrudniejszych obszarów w mieście. Pomimo wcześniejszych doświadczeń  obecnie  podjęte  w Tczewie działania  przygotowawcze  do  stworzenia programu rewitalizacji to duży wysiłek  kadrowy,  organizacyjny  i rzeczowo-finansowy. Znaczącą rolę w tym procesie odgrywa udział  społeczności  –  zarówno  mieszkań-ców, jak i organizacji pozarządowych oraz lokalnych przedsiębiorców. W czasach gdy debata publiczna nie ma jeszcze charakteru powszechności w samorządach, każde zainteresowanie  czy  zaangażowanie  jest przyjmowane z uwagą. Prowadzone badania  socjologiczne  ukazują  wiele  prawdy o lokalnych problemach i mogą naprowadzić na właściwe celowe działania. W tego rodzaju  kompleksowej  pracy  nie  może umknąć specyfika miejsca i czasu, a wręcz można skierować siły na sprawy, które są istotne dla rozwoju miasta, wzmacniają jego potencjał i służą poprawie jakości życia. Aktualnie  przygotowujemy  równolegle projekt rewitalizacyjny adresowany do Regionalnego  Programu  Operacyjnego.  Zawierać  on  będzie  wiele  zadań  dających szansę  uzyskania  wsparcia  finansowego, według  reguł  programu.  W perspektywie wieloletniego  procesu  rewitalizacji  projekt może być elementem wzmacniającym podstawy i kierunki polityki rozwoju lokalnego.

JACEK KRUPA
Marszałek Województwa Małopolskiego

W programach rewitalizacji widzimy szansę na to, by małopolskie gminy stały się jeszcze  atrakcyjniejsze  dla  inwestorów i przede wszystkim przyjazne dla swoich mieszkańców. Mamy  świadomość  tego, że aby rewitalizacja była skuteczna i trwale pomogła wyjść zdegradowanemu obszarowi z kryzysu społecznego i gospodarczego,  musi  zostać  przeprowadzona z  głową.  Dlatego  w  kwietniu  br.,  przy wsparciu  Ministerstwa  Rozwoju,  ogłosiliśmy  konkurs,  w którym  gminy  z całego województwa  mogły się ubiegać  o dotacje  na  przygotowanie  bądź  aktualizację programów rewitalizacji. Aż 6,3 mln zł trafi do 122 gmin właśnie na ten cel. Dlaczego przygotowanie  tych  programów  jest  tak ważne?  Chociażby  dlatego,  że  stanowią one furtkę do ubiegania się o wsparcie finansowe na zadania z zakresu rewitalizacji przestrzeni regionalnej. A jest o co walczyć! W Regionalnym Programie Operacyjnym  Województwa  Małopolskiego 2014–2020  zarezerwowaliśmy  prawie 710  mln  zł  na  ten  cel.  Pieniądze  zostaną podzielone na projekty z zakresu rewitalizacji miast, odnowy obszarów wiejskich, funduszu rewitalizacji i odnowy Małopolski  i rewitalizacji  terenów  poprzemysłowych.

DR JAN GOLBA
Burmistrz Miasta Muszyny

Rewitalizacja niesie  za  sobą wiele  korzyści i  szans  na  poprawę  jakości życia mieszkańców, a także na uatrakcyjnienie przestrzeni  publicznej  przeznaczonej głównie dla turystów i kuracjuszy.  Doskonałym  tego  przykładem  jest dzielnica  uzdrowiskowa  Muszyny  Zapopradzie, która po II wojnie światowej pozostawała w stagnacji przez wiele lat. Dzięki prowadzonej  od  kliku  lat  systematycznej rewitalizacji tego obszaru dzielnica prze-żywa  swój  renesans,  a nowo  powstałe atrakcje przyciągają do uzdrowiska setki tysięcy turystów. Ogólnodostępna  infrastruktura  turystyczna  stwarza  także  możliwości  i zachęca  przedsiębiorcze  osoby  do  prowadzenia biznesu w atrakcyjnej lokalizacji. Współpraca na linii samorząd–przedsiębiorcy  przez  partnerstwo  publiczno-prywatne  nie  jest  nam  obca,  ponieważ nasze długofalowe plany przewidują  stworzenie  optymalnych  warunków do  trwałego  rozwoju  społecznego  i gospodarczego  opartego  na  funkcji  ośrodka  usług  uzdrowiskowych,  leczniczych i turystycznych. Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna jest ważnym ośrodkiem wypoczynkowym w  Małopolsce,  z  szeroko  rozwiniętymi usługami  uzdrowiskowymi.  Gmina  skutecznie wykorzystuje własne zasoby oraz bogate tradycje do formułowania oryginalnej  oferty  kulturalno-turystyczno-rekreacyjnej, ze szczególnym uwzględnieniem dziedzictwa kulturowego. Nie jest tajemnicą, że to, co udało nam się zrobić do tej pory, było możliwe dzięki dźwigni finansowej  z pozyskiwanych  licznych  funduszy unijnych. Naszym atutem jest wielopłaszczyznowa współpraca międzynarodowa, głównie  polsko-słowacka,  stwarzająca możliwość  realizowania  interesujących projektów prospołecznych.

OLGIERD GEBLEWICZ
Marszałek Województwa Zachodniopomorskiego

Zaniedbane i często niebezpieczne – o takich miejscach mówi się źle albo  się  o nich  milczy.  W dużych  miastach  mogą  to  być  większe  części dzielnic, w mniejszych miejscowościach poszczególne ulice, a na terenach wiejskich choćby popegeerowskie osiedla. Wszędzie tam mieszkają ludzie, którym można i trzeba pomóc. Jednym z najlepszych na to sposobów jest właśnie rewitalizacja. W Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych działania rewitalizacyjne prowadzone są od co najmniej pół wieku. W Polsce – mimo że sporo działań w tej kwestii podjęto – wciąż jeszcze uczymy się tego, jak skutecznie przywracać do życia obszary zdegradowane społecznie, gospodarczo i infrastrukturalnie. Rewitalizacja jest dziś czymś znacznie więcej niż remontem, modernizacją  czy  renowacją.  To  złożony,  wymagający  długiego  czasu  proces przywracania miejscom zaniedbanym i zdegradowanym życia społecznego,  kulturalnego  oraz  gospodarczego.  W rewitalizacji  nie  chodzi  tylko o malowanie fasad czy stawianie kwietników. To obecnie wiele działań,  dzięki którym obszary przestają być enklawami biedy, przestępczości czy bezrobocia, a stają się przestrzenią odzyskaną – dla i przez mieszkańców.Ustawa o rewitalizacji wprowadza formalno-prawne ramy dla przygotowywania i realizowania kompleksowych  programów  rewitalizacji. Daje samorządom, na których spoczywa  największa  odpowiedzialność  za  działania  rewitalizacyjne, nowe narzędzia i możliwości. Podstawowym  instrumentem,  w  myśl ustawy, są gminne programy rewitalizacji. To one powinny być z jednej strony dokumentami ukazującymi aktualny stan i problemy zdegradowanych  obszarów,  z drugiej  zaś  –  strategiami  pokazującymi  kierunek  ich przekształcania, stawiającymi konkretne cele i proponującymi szczegółowe rozwiązania oraz dopasowane do nich narzędzia. Dziś – co ważne i co nowe – opierać je można na miejscowym planie rewitalizacji jako koncepcji urbanistycznego rozwoju danego obszaru, na specjalnych strefach rewitalizacji, a przede wszystkim na czynniku ludzkim, bo to na zasadę partycypacji społecznej kładzie się spory nacisk. Rewitalizacja jest jednym z najpilniejszych wyzwań dla polskich samorządów. Według szacunków Instytutu Rozwoju Miast około 20% obszarów miejskich w Polsce – zamieszkiwanych łącznie przez niemal 2,5 mln obywateli – jest zdegradowanych. Z kolei na terenach wiejskich ciągle dużym wyzwaniem są przestrzenie popegeerowskie, enklawy biedy, bezrobocia, wykluczenia społecznego, edukacyjnego i ekonomicznego. Oznacza to, że w praktyce w każdej polskiej gminie – zarówno w dużych aglomeracjach, jak i mniejszych miejscowościach czy na wsi – znajdują się obszary koncentrujące  negatywne  zjawiska społeczne,  gospodarcze  czy  infrastrukturalne. Takie miejsca są także w województwie zachodniopomorskim, dlatego skorzystamy z możliwości wsparcia funduszami unijnymi inicjatyw rewitalizacyjnych. Zatrzymanie degradacji i uruchomienie pozytywnych przemian na trudnych terenach wymaga od lokalnych samorządów przemyślanych działań, współpracy z mieszkańcami oraz pozyskania finansowania. Na to ostatnie gminy z Pomorza Zachodniego mogą liczyć w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014–2020.

SŁAWOMIR SOSNOWSKI
Marszałek Województwa Lubelskiego

W świetle  ustawy  o rewitalizacji,  Wytycznych  Ministerstwa  Rozwoju w tym zakresie i zgodnie z zapisami Polityki Spójności UE rewitalizacja nie ogranicza się do remontów czy modernizacji zabudowy i przestrzeni publicznych z udziałem środków unijnych. Jej zadaniem jest przede  wszystkim  rozwiązanie  problemów  społecznych.  Staje  się więc procesem generującym zmiany w znacznie szerszym zakresie, przy udziale wielu podmiotów, także prywatnych. W szczególny sposób angażuje mieszkańców i innych użytkowników obszaru rewitalizacji, motywując ich do inwestowania na własny użytek. Gminy coraz lepiej  rozumieją  takie  podejście,  a niektóre  z nich  już  teraz  widzą swoją główną rolę we wspomaganiu inwestorów prywatnych i partnerów społecznych. Takie podejście zasadniczo zmienia charakter działań budowlanych. Zapewne mniej będzie dużych inwestycji, a zamiast nich pojawi się więcej mniejszych przedsięwzięć modernizacyjnych. Poprawią one jakość lub zmienią funkcje istniejącej zabudowy oraz jej standardy użytkowe. Mając na uwadze problemy społeczne, a zwłaszcza bezrobocie, widzę zasadność rozwoju podmiotów ekonomii społecznej, umożliwiających osiąganie celów społecznych „przy okazji” bardzo potrzebnej działalności budowlanej. Takie rozdrobnienie i jednocześnie  zagęszczenie  inwestycji  w obszarach  rewitalizacji  znacznie ułatwi  osiągnięcie  widocznych  zmian,  zapewniając  poprawę  skoncentrowaną w obszarze rewitalizacji. Co ważne, znaczna część tych drobnych  prac  mieściłaby  się  zapewne  w granicach  możliwości  finansowych mieszkańców, z niedużym udziałem wsparcia publicznego. W wielu wypadkach wystarczającym wsparciem publicznym może  się  okazać  opracowanie  niezbędnej  dokumentacji  w połączeniu z doradztwem inwestycyjnym w zakresie procedur formalnych i prac specjalistycznych. To właśnie jest główna szansa na zwielokrotnienie wartości prac budowlanych. Dla Lubelszczyzny tak pojmowana rewitalizacja to szansa na uruchomienie dotychczas uśpionego potencjału, drzemiącego w miastach, miasteczkach i wsiach, w ludziach w różnym wieku. Pozwoli im rozwiązać  dotkliwe  problemy  życiowe,  a miejsce,  w którym  żyją, uczynić  przyjaznym.  Pozwoli  także  realizować  potrzeby  i aspiracje bez porzucania małej ojczyzny i zrywania więzi sąsiedzkich i rodzinnych. Ten potencjał oceniam równie wysoko jak nadzieje pokładane w rozwoju  nowych  technologii. Dostrzeżenie  możliwości  tam,  gdzie ich dotychczas nie widziano, jest także formą innowacji i wymaga kreatywności.