W Konkursie na Modelowy Dom Wielorodzinny zorganizowanym przez spółkę BGK Nieruchomości spośród 11 nadesłanych do drugiego etapu prac – w którym uczestnicy mieli dopasować koncepcję zgłoszoną w I etapie do uwarunkowań konkretnej działki położonej w Katowicach przy ulicy Korczaka – sąd konkursowy zdecydował wyróżnić 4 i przyznać im równorzędne nagrody.
Zwyciężyły pracownie: S.A.M.I. Architekci, Kuryłowicz & Associates, EMA Studio i Mateusz Herbst.
S.A.M.I. Architekci
Ideą projektu jest stworzenie modułów budynku, które będą wypełniały dowolnych rozmiarów i kształtów kwartał zabudowy. Moduły mogą być łączone pod zadanymi kątami formą zworników, a całość ma tworzyć wnętrza atrialne. Taki układ pozwala w naturalny sposób limitować dostępność przestrzeni, poczynając od ogólnodostępnej, jak plac czy ulica, poprzez półpubliczną, jak wewnętrzny, parkowy dziedziniec, półprywatną w formie ogródków, tarasów, balkonów i prywatną dla mieszkańców.
Dzięki zróżnicowanej i zorganizowanej przestrzeni z wykorzystaniem elementów strefujących budowane jest poczucie bezpieczeństwa mieszkańców, wzmacniane postawy prospołeczne oraz ich identyfikacja z miejscem. Indywidualizacja zabudowy i możliwość dostosowania do konkretnych lokalizacji i kontekstu odbywa się poprzez dodawanie do powtarzalnej struktury bazowej elementów nietypowych i charakterystycznych, takich jak: dominanty urbanistyczne dla zespołu, rozwiązania kolorystyczne i graficzne, drobne formy architektoniczne, zieleń parkowa oraz elementy rekreacyjne.
Proponowane mieszkania nie stanowią „minimum egzystencjalnego”. Zamierzeniem projektu było stworzenie mieszkań o zróżnicowanych, ale racjonalnych metrażach, zapewniających najwyższy komfort przestrzenny dla rodzin. Proste, czytelne rzuty mają dawać taką możliwość.
Jako klucz do niedrogiego budownictwa prorodzinnego, po analizie dostępnych technologii, kosztów i możliwości rynku do realizacji zamierzenia, wybrano system prefabrykacji wielkowymiarowej z mobilnym zakładem produkcyjnym, zlokalizowanym na placu budowy. Niski koszt realizacji zapewnia: powtarzalność elementów architektonicznych, prostota rozwiązań elewacji, standaryzacja detali.
Ważnym aspektem jest również niski koszt eksploatacji. Energooszczędność zabudowy na poziomie zużycia energii o 60–80% niższym została uzyskana poprzez zastosowanie odpowiednich materiałów izolacyjnych, a doskonałą efektywność zapewniają: zestawy baterii solarnych na cele CWU, baterie fotowoltaiczne, kogenerator biogazowy – źródło niskiego i ekonomicznego poboru energii elektrycznej, zamknięty obieg wody, wstępne chłodzenie i ogrzewanie powietrza do wentylacji w GWC, wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła w rekuperatorze, zbiornik na opadowe wody deszczowe z dachów z wykorzystaniem ich do podlewania zieleni.
Kuryłowicz & Associates
Jednym z założeń projektu było stworzenie w ramach zespołu zabudowy sieci przestrzeni ogólnodostępnych w postaci układu placyków, dziedzińców i ogrodów, a także pomieszczeń wspólnych sąsiadujących z nimi. Układ tych przestrzeni ma na celu wspomaganie budowania pozytywnych relacji społecznych w przemyślanych przestrzeniach. Budynki modelowego kwartału zostały rozplanowane wokół półotwartych, przenikających się dziedzińców. Przewidzieliśmy dwa typy zabudowy – niewielkie punktowe budynki wielorodzinne z jedną klatką schodową oraz budynki w zabudowie szeregowej. To zróżnicowanie typologiczne służy możliwości adaptowania skali i intensywności zabudowy do warunków przestrzennych występujących w konkretnych, a potencjalnie różnych lokalizacjach.
Szczególną uwagę zwróciliśmy na adaptowalność i elastyczność modelowej zabudowy. Jako podstawowy moduł mieszkaniowy zaproponowaliśmy mieszkanie dwupokojowe z wydzieloną kuchnią, o powierzchni ok. 48 m2. Jest to optymalna wielkość mieszkania dla 1 do 3 osób, która przy różnorodnych aranżacjach odpowiada potrzebom osób samotnych, małżeństw i małych rodzin.
Rzuty budynków zostały rozplanowane na jednorodnej, kwadratowej siatce konstrukcyjnej, na której umieszczone zostały wszystkie typy mieszkań. Prosty układ przestrzenno- konstrukcyjny oparty o tę siatkę zapewnia możliwości realizacji w różnych technologiach, przy założeniu maksymalnej optymalizacji kosztów budowy i czasu realizacji. W drugim etapie konkursu, w fazie pracy na konkretnej, danej lokalizacji w Katowicach, ze względu na położenie terenu w pewnym oddaleniu od wykształconej struktury miejskiej, szczególną uwagę zwróciliśmy na stworzenie czytelnego układu urbanistycznego zorganizowanego wzdłuż ulic i placu. Układ ten uzupełniony został systemem zielonych przestrzeni przebiegających pasmowo i przecinających główną ulicę założenia. Zabudowa została rozplanowana w układzie 10 kwartałów, z których każdy tworzy wspólnotę sąsiedzką, posiada wewnętrzne podwórko i pomieszczenia o funkcji społecznej.
Wyraz architektoniczny projektowanego zespołu zabudowy nawiązuje do otoczenia poprzez odniesienia do lokalnego kolorytu i detalu architektury, jak też poprzez pragmatyczny, „wręcz surowy charakter zabudowy”. Z analizy zabudowy oraz krajobrazu Szopienic i okolicznych obszarów wyłonił się pewien zakres barw – od jasnych, popielatych odcieni poprzez beże, brązy, zimne szarości aż po ciemny grafit. Projekt zakłada przyporządkowanie każdemu z kwartałów zabudowy wiodącego koloru w celu rozróżnienia i identyfikacji, ale też lepszego osadzenia w kontekście.
Przy koniecznej skromności zastosowanych środków wyróżnikiem tego rozwiązania architektonicznego ma być zastosowanie jednorodnego materiału – na posadzkach zewnętrznych, elementach drobnej architektury – oraz wysokich cokołów. W nawiązaniu do lokalnie stosowanego detalu z kolorowej cegły w projektowanych budynkach znajdzie się także wątek z okładziny w kontrastującym kolorze, podkreślający strefy wejściowe.
EMA studio
Nasz projekt to m.in. propozycja zaangażowania mieszkańców w proces projektowania i budowy, która jest odzwierciedlona w konkretnych rozwiązaniach architektonicznych: doborze technologii zewnętrznych ścian osłonowych i ścian działowych, rozwiązaniach w zakresie konstrukcji i instalacji, które umożliwiają łatwą zmianę aranżacji mieszkania, oraz ich łączenie. Kolejnym celem, który stawiamy budownictwu społecznemu, a zatem poszczególnym używanym przez nas „narzędziom” architektonicznym, jest próba stymulacji rozwoju lokalnej wspólnoty i poczucia zadomowienia. Już samo zaangażowanie mieszkańców w proces inwestycyjny ma wpływ na oba te elementy. Dodatkowo proponujemy kwartałowy układ zespołu, wytwarzający pierzeje wzdłuż przestrzeni publicznych i otwierający się na społeczne przestrzenie wewnątrz osiedla. W mniejszej skali: proponujemy gradację prywatności przestrzeni w ramach kwartałów od przestrzeni półpublicznych przez półprywatne do prywatnych. Między innymi w tym celu zastosowaliśmy w części zabudowy galeriowy układ budynków.
Układ galeriowy to dobry przykład, by zobrazować nasz drugi cel: projektując ten zespół zabudowy, poszukiwaliśmy takich rozwiązań, które spełniają naraz kilka funkcji. Przykładem takich rozwiązań jest właśnie zastosowanie galerii zewnętrznych, które obniżają koszty budowy i eksploatacji budynku, a jednocześnie mają pozytywny wpływ na rozwój kontaktów sąsiedzkich. Drugim przykładem może być zastosowanie mieszkań dwupoziomowych na ostatnich kondygnacjach. Zabieg ten urozmaica architekturę budynku, wprowadza mieszkania o jakości rzadko spotykanej w tym segmencie budownictwa, a jednocześnie umożliwia zaangażowanie mieszkańców do budowy stropów wewnątrzlokalowych, budowę klatek schodowych tylko do przedostatniej kondygnacji, daje możliwość rezygnacji z montażu windy.
Mateusz Herbst
Zgodnie z założeniami Organizatora rozwiązanie zakładało prefabrykację, jednak postanowiliśmy unikać sztywnych układów ściennych na rzecz prefabrykowanego szkieletu. Dzięki temu możliwe było uzyskanie zróżnicowanej typologii mieszkań o racjonalnych powierzchniach, ale jednocześnie podatnych na przekształcenia wynikające ze zmiennych w czasie potrzeb mieszkańców. Aby spełnić niezwykle rygorystyczne założenia ekonomiczne konkursu, dążyliśmy do stworzenia modelu opartego na wykorzystaniu prostych i powtarzalnych elementów.
Zaproponowane układy konstrukcyjne, oparte na prefabrykowanych belkach hybrydowych, pomimo ograniczonej różnorodności w typologii elementów konstrukcyjnych dają możliwość dosyć swobodnego kształtowania brył budynków, umożliwiając jednocześnie osiągnięcie dobrej efektywności wykorzystania powierzchni rzutu.
Staraliśmy się wytworzyć układy urbanistyczne silnie różnicujące nastrój przestrzenny odmiennych stref – od kształtowanych równymi, zamkniętymi pierzejami przestrzeni publicznych ulic dojazdowych przez mniej rygorystycznie ukształtowane przestrzenie półpubliczne do zielonych wnętrz kwartałów, których nieformalny wyraz podkreśla zastosowany system stalowych balkonów dostawnych. W przypadku przeprowadzonej na 2. etapie konkursu katowickiej implementacji modelu zdecydowaliśmy dodatkowo o wyraźnych odwołaniach kolorystycznych do lokalnej zabudowy, jak również śląskiej tradycji malowania glifów i ram okiennych oraz detali architektonicznych. Uważamy bowiem za szczególnie ważne – biorąc pod uwagę zakładaną skalę oraz ogólnokrajowy charakter programu Mieszkanie Plus – aby wyraz, struktura przestrzenna i forma powstającej w jego ramach zabudowy pozostawały zmienne, w zależności od kontekstu, w którym zostaną użyte.
