W 2015 r. jeden z najbardziej wpływowych serwisów architektonicznych Dezeen zaliczył zaprojektowane przez Nizio Design International Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich do grona 12 najlepszych realizowanych na świecie projektów kulturalnych – obok zakończonej właśnie rozbudowy Tate Modern w Londynie czy San Francisco Museum of Modern Art.
Powstające w Michniowie Mauzoleum doceniły też inne prestiżowe media branżowe i lifestylowe, m.in.: włoskie Vanity Fair, amerykański eVolo Architecture Magazine oraz Arch Daily – największa światowa platforma poświęcona architekturze. Ponadto projekt został uhonorowany nagrodą European Property Award w kategorii Public Service Architecture.
Upamiętnić pacyfikację
Muzeum Wsi Kieleckiej to inwestor, na którego zlecenie realizowany jest projekt Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie. Ideą, która stała się fundamentem do zbudowania Mauzoleum, było stworzenie miejsca oddającego hołd ofiarom represji, jakim poddawani byli mieszkańcy polskich wsi podczas II wojny światowej. Punktem wyjścia do opracowania koncepcji placówki było konkretne wydarzenie – pacyfikacja Michniowa, który w wyniku tragedii, jaka wydarzyła się tam 12 lipca 1943 r., stał się symbolem przywołującym okrucieństwo okupanta i dramat wszystkich pacyfikowanych wsi.
Pracownia Nizio Design International przygotowała projekt zagospodarowania terenu oraz projekty architektury i wnętrz. Po naszej stronie leżało także opracowanie projektu koncepcyjnego, budowlanego i wykonawczego, jak również stały nadzór nad pracami – prowadzimy go od chwili rozpoczęcia i będziemy kontynuować aż do momentu zakończenia realizacji. Do dziś, w różnych fazach projektu, pracowaliśmy nad nim łącznie 6 lat. Konkurs na projekt wygraliśmy w 2009 r., chociaż sama koncepcja stworzenia w Michniowie mauzoleum walki i męczeństwa wsi polskiej w czasie II wojny światowej zrodziła się 30 lat wcześniej – w 1979 roku. Przed laty stworzono na tym terenie symboliczne miejsce pamięci poświęcone wojennej tragedii: najpierw powstał zbiorowy grób ofiar (w 1945 r.), następnie rzeźba „Pieta Michniowska” oraz Dom Pamięci Narodowej. Dlatego też od samego początku było dla nas jasne, że obiekt, który zostanie wybudowany w Michniowie według naszego projektu, musi połączyć bardzo współczesną architekturę, wysublimowaną formę z treścią bazującą na historycznych poszukiwaniach i zbiorach, bogatej ikonografii. Założyliśmy, że budynek będzie połączeniem symbolicznej, monumentalnej formy oraz bardzo autorskiego podejścia do projektowania z szacunkiem dla historii.
Rzeźbiarska bryła
Rzecz jasna, prace przebiegały tu wieloetapowo, co w dużej mierze powodowane było złożonością procesu pozyskiwania funduszy na kolejne etapy tej realizacji. Pierwszy etap prac na budowie Mauzoleum związany był z wykonaniem ogrodzenia działki, realizacją budynku technicznego oraz parkingu. Powstała wówczas także część ścieżek wiodących do mogiły. Kolejne fazy prac polegały m.in. na wykonaniu części zagłębionej, wybudowaniu fundamentów części otwartych, wzniesieniu kubatur obiektu. Powierzchnia całości założenia to blisko 16,3 tys. m2.
Ekspozycja stała Mauzoleum będzie mieściła się na powierzchni 1,7 tys. m2, wydzielona została tu także licząca 270 m2 przestrzeń na wystawy czasowe.
Patrząc na wizualizacje i dzisiejszy kształt budynku, nietrudno zauważyć, że jest bardzo charakterystyczny, wręcz unikatowy. Zastosowane technologie, forma, szalunki i liczne „przeprucia” brył stanowią o wyjątkowości tej realizacji. Monolityczną konstrukcję zaprojektowaliśmy w technologii „białej wanny”. Żelbetowe pilastry wyprowadzone z płyty fundamentowej łączą się w kalenicy dachu. Na nich oparta jest zewnętrzna powłoka, pełniąca jednocześnie funkcję elewacji i warstwy izolacyjnej. W ścianach i połaciach dachu „zaszyte” są takie elementy jak kanały wentylacyjne, infrastruktura teletechniczna oraz elektryczna.
Samą bryłę budynku przecinają pęknięcia, które dzielą ją na części zamknięte i otwarte – pierwszych jest pięć, drugich – sześć. Kolejne segmenty odsłaniają przed zwiedzającymi poszczególne etapy i proces eskalacji represji. Muzealna ekspozycja, która się tu znajdzie, pokaże historię pacyfikacji.
Proces realizacji
Mówiąc o formie i rozwiązaniach konstrukcyjnych, nie sposób nie wspomnieć o tym, co wpłynęło na zastosowane przez nas rozwiązania projektowe. Z uwagi na fakt, że spadek terenu na działce, gdzie powstało Mauzoleum, wynosił 10‑15%, jasne było dla nas, że warto posłużyć się układem podzielonego kręgosłupa, żeby wpasować się w naturalne ukształtowanie terenu. Tym samym znaleźliśmy klucz do zbudowania bryły i narracji wokół niej. Każdy kolejny segment tworzący sylwetkę Mauzoleum ma półmetrowe przewyższenie względem segmentów, które z nim sąsiadują. Segmenty te układają się w ciąg odseparowanych pomieszczeń, gdzie rozwijany jest główny temat narracji. W przerwach łączących kolejne segmenty zamknięte oraz w ścianach i dachu zamontowaliśmy przeszklenia.
Naczelnym założeniem projektu było uzyskanie efektu strukturalnego rysunku drewna na wszystkich powierzchniach elementów żelbetowych. Ta kosztowna, a przy tym wymagająca najwyższej klasy specjalistów technologia była trudna w realizacji, dlatego zdecydowaliśmy się nieco ją uprościć. Odcisk drewna wykonaliśmy inną metodą. Struktura budynku została zbudowana z architektonicznego betonu, a na jej płaszczyznę zewnętrzną nałożono – metodą odcisku z matrycy – cienkowarstwową wyprawę do napraw żelbetowych konstrukcji. Taki unikatowy odcisk został powielony na połaciach dachowych oraz bocznych, jak również na wewnętrznych powłokach struktury budynku. Upływ czasu i warunki atmosferyczne sprawią, że pokryją się one patyną. Otwarcie Mauzoleum dla zwiedzających planowano pierwotnie na przełom 2016 i 2017 r. Dziś już wiemy, że inwestycja zostanie zakończona z opóźnieniem. W tej chwili projekt oczekuje na dofinansowanie kolejnego etapu oraz zamknięcie procesu realizacji.
Arch. Mirosław Nizio
Nizio Design International
